ΒΙΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ
Ο Αγίος Ανδρέας

Ο Πρωτόκλητος
Ο πολιούχος και προστάτης των Πατρών ο Άγιος Ανδρέας υπήρξε ένας από τους Δώδεκα Αποστόλους του Χριστού και μάλιστα ο πρώτος μαθητής του (Ίωαν.1,41) και γι’ αυτό αποκαλείται Πρωτόκλητος. Ο Απόστολος Ανδρέας όπως και ο αδερφός του Πέτρος γεννήθηκαν στην πόλη της Γαλιλαίας Βηθσαϊδά, που βρισκόταν δίπλα από την λίμνη Γεννησαρέτ, η οποία ήταν γενέτειρα και των άλλων δύο αδερφών αποστόλων, του Ιωάννου και Ιακώβου. Ήταν μαθητής του Τιμίου Προδρόμου και ακολούθησε πρώτος τον Χριστό όταν ο Πρόδρομος τον κατέδειξε με τη φράση: «Ἴδε ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ» (Ἰωαν.1,36) και προσήγαγε σ΄Αυτόν τον Κύριο.
Α΄περιοδεία
Μετά την Πεντηκοστή ακολούθησε την εντολή του Κυρίου (Ματθ.28,19) πραγματοποιώντας μια μακρότατη αποστολική διαδρομή. Στην Καινή Διαθήκη δεν γίνεται ειδική μνεία για την περιοδεία του αλλά είναι βέβαιο ότι πορεύθηκε κηρύττοντας τον Χριστό σε περιοχές όπου ευημερούσαν πολυάνθρωπες πόλεις του Ελληνισμού της διασποράς. Έτσι λοιπόν κήρυξε στη Νίκαια της Βιθυνίας, την Νικομήδεια και την Χαλκηδόνα της Προποντίδας, τις πόλεις του Ποντιακού Ελληνισμού την Σινώπη( εκεί υπέστη φοβερούς διωγμούς όπου διασώθηκε θαυματουργικά), την Αμισό (Σαμψούντα) και την Τραπεζούντα, στη συνέχεια τα Σκυθία δηλαδή τη Νότιο Ρωσία, την Κριμαία και μέχρι το Καύκασο( και τον πορθμό του Κέρτς επί της Αζοφικής θάλασσας) και έφθασε μέχρι την Χερσώνα της Ουκρανίας (επί του ποταμού Δνείπερου). Όλη η περιοδεία του ήταν ένα πολύμοχθο έργο ακόμα και με σημερινά δεδομένα.</>

Ιδρύει την εκκλησία του Βυζαντίου (Κωνσταντινούπολη)
Συνέχισε στο Βυζάντιο εκεί που αργότερα κτίσθηκε η Κωνσταντινούπολη της εκκλησίας του οποίου υπήρξε ιδρυτής και θεμελιωτής κατ΄ αναγωγή πρωτεργάτης. Κατόπιν πήγε στη Θράκη, την Μακεδονία, την Ήπειρο, την Θεσσαλία και κατέληξε στην Αχαΐα.
Περιοδεία και διδασκαλία
Ο Άγιος Ανδρέας αναφέρεται ως «Απόστολος των Ελλήνων» λόγω της μεγάλης περιοδείας του στον ελλαδικό χώρο. Στην Καινή Διαθήκη (Ἰωαν.12,20) αναφέρεται ένα περιστατικό που εγκλείει ένα συμβολισμό και ίσως χαράχθηκε βαθειά στην ψυχή του Αποστόλου και προκαθόρισε την μελλοντική πορεία του. Στο περιστατικό ο Άγιος Ανδρέας εισάγει κάποιους Έλληνες που ήθελαν να Τον συναντήσουν και άκουσε από το στόμα Του την φράση: «ἐλήλυθεν ἠ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὀς τοῦ ἀνθρώπου». Άλλωστε και το όνομα του Αγίου Ανδρέα είναι ελληνικό.
Η Ιερά Παράδοση δέχεται ομόφωνα σε Ανατολή και Δύση την άφιξη του Αποστόλου Ανδρἐα στην Πάτρα κάτι που βεβαιώνουν απόλυτα αυθεντικές παλαιοχριστιανικές μαρτυρίες (Ιππόλυτος Ρώμης, Β’αιων μ.Χ. «περί των ιβ’αποστόλων», Ιερώνυμος, «Επιστολή προς Μάρκελλον», Κύρου Θεοδώρητος, Νικηφόρος Κάλλιστος) και αναφορές σε αρχαιότατα χριστιανικά κείμενα όπως και περιγραφές σε εξωεκκλησιαστικά βιβλία, Πράξεις και Μαρτύρια ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ.
Στην Πάτρα, ο Απόστολος επιτέλεσε πλείστα θαύματα και ιάσεις, προσελκύοντας πολλούς στην πίστη όπως και Μαξιμίλλα, την σύζυγο του τότε Ρωμαίου Ανθύπατου Αιγειάτη, την οποία θεράπευσε από ανίατη ασθένεια. Ακόμα θεράπευσε από ανίατη ασθένεια τον αδερφό του Αιγεάτη το Στρατοκλή ο οποίος έγινε χριστιανός και χειροτονήθηκε Επίσκοπος Πατρών από τον Απόστολο Ανδρέα μέσα στην φυλακή πριν μαρτυρήσει.

Μαρτυρικός θάνατος στην Πάτρα
Ο Αιγεάτης εξαιτίας όλων αυτών και ειδικά λόγω της εμμονής της συζύγου του στην πίστη, οργίσθηκε και διέταξε την σύλληψη, τον βασανισμό και τελικά τον μαρτυρικό θάνατο του Αποστόλου με την σταύρωση του. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ιππολύτου Ρώμης ο Άγιος σταυρώθηκε πάνω σε ξύλο ελιάς. Η σταύρωση έγινε κοντά στην ακτή «παρά το χείλος της θαλασσίας ψάμμου» στο σημείο που βρίσκεται ο παλιός Ναός και εκεί που συνήθιζε να κηρύττει ο Άγιος. Η πιο πιθανή εκδοχή είναι το μαρτύριο του Αγίου να συνέβη το 66 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Νέρωνα η παράδοση που λέει ότι ο σταυρός του Αγίου Ανδρέα είχε σχήμα Χ είναι μεταγενέστερη και ανάγεται στον ΙΓ΄αιώνα και έχει Δυτική προέλευση. Ενώ η εκδοχή ότι σταυρώθηκε κατά ανάστροφο τρόπο είναι παλιότερη και αναφέρεται στο μαρτυρολόγιο.
Μεταφορά του λειψάνου στη Κωνσταντινούπολη
Μέχρι το 4ο αιώνα το λείψανο του Αγίου βρισκόταν ακέραιο στην Πάτρα. Μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Αγ Αρτέμιο το 353 ή πιθανότερα το 357, απεσταλμένο του Αυτοκράτορος Κωνσταντίου (337-361) προκειμένου να τοποθετηθεί στο Ναό των Αγίων Αποστόλων. Σύμφωνα με τον ιστορικό Παπαρρηγόπουλο ο Ναός αυτός εγκαινιάσθηκε το 336 μΧ από τον Μ. Κωνσταντίνο ο οποίος κατασκεύασε δώδεκα θήκες στη μνήμη των δώδεκα μαθητών του Κυρίου με την προοπτική να συγκεντρωθούν εκεί τα λείψανα τους.

Μεταφορά της Κάρας στην Πάτρα
Σε ότι αφορά την τίμια κάρα του Αγίου λειψάνου υπάρχει η εκδοχή ότι δεν μεταφέρθηκε από την Πάτρα στην Κωνσταντινούπολη ή επιστράφηκε από εκεί ως δώρο από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Α’ (867-886 μΧ) με την μεσολάβηση της ευγενούς εκ Πατρών πλουσιωτάτης χήρας Δανιηλίδος. Την αγία κάρα μετέφερε στη Ρώμη μέσα από την Κέρκυρα από την Πάτρα ο Δεσπότης του Μωρέως Θωμάς ο Παλαιολόγος, αδερφός του τελευταίου αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίνου Παλαιολόγου το έτος 1460 και την παρέδωσε δύο χρόνια αργότερα στον πάπα Πίο τον Β.
Η παράδοση έγινε μέσω του εξωμότου Καρδινάλιου Βησσαρίωνος , άλλοτε μητροπολίτου Νικαίας, κατόπιν λαμπράς τελετής. Από τότε το ιερό κειμήλιο βρισκόταν στο Ναό του Αγίου Πέτρου της Ρώμης.
Μεταφορά των λειψάνων από τους Φράγκους
Μια ατεκμηρίωτη εκδοχή αναφέρει ότι το λείψανο του Αγίου κατά την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως αρπάχτηκε από τον εκ Καπύης καρδινάλιο Πέτρο και μεταφέρθηκε στην Γαέτα της Ιταλίας και στη συνέχεια στην Αμάλφη το έτος 1208 μ.Χ. και τοποθετήθηκε στο Μητροπολιτικό Ναό της πόλεως αυτής. Μια πληροφορία του Πουκεβίλ αναφέρει ότι το λείψανο του Αγίου χωρία την κάρα βρισκόταν το 1527 στη Ρώμη όπου και βεβηλώθηκε από Γερμανούς στρατιώτες.

Επιστροφή της Κάρας απο το Βατικανό
Στη πόλη μας επανεκομίσθη με επίσημη τελετή, παρισταμένων 31 αρχιερέων και επισήμου αντιπροσωπείας του Βατικανού, στις 26 Σεπτεμβρίου 1964, μετά από 502 χρόνια επι αοιδίμου Μητροπολίτου Πατρών Κωνσταντίνου, παραχωρήθηκε στις 22.6.1964 από τον τότε Πάπα Παύλο ΣΤ΄μετα από διάβημα των τοπικών αρχών και της Μητροπόλεως Πατρών με την βοήθεια του τότε Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Αθηναγόρου. Εναποτέθηκε στον Παλαιό Ναό «από την Βασιλική του Απ. Πέτρου Ρώμης εις την Βασιλικήν του Αγίου Ανδρεόυ Πατρών» μέχρι των εγκαινίων του Νέου Ναού. Από τότε το ιερό αυτό κειμήλιο βρίσκεται αποθησαυρισμένο στο Νέο Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέου και φυλάσσεται εντός νέας λειψανοθήκης (μετά την καταστροφή της παλαιάς το 1970). Η νέα λειψανοθήκη είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας, ενώ η κάρα του Αγίου αποτελεί πανελλήνιο και παγχριστιανικό προσκύνημα που σκεπάζει, φρουρεί και διαφυλάσσει την πόλη των Πατρών αλλά και ολόκληρο το Έθνος από κάθε κίνδυνο και κάθε περίσταση.

Επιστροφή του Σταυρού απο τη Μασσαλία
Στον ίδιο Ναό έχει τοποθετηθεί και ο Σταυρός του μαρτυρίου του Αποστόλου, ο οποίος κατόπιν ενεργειών του Σεβ. Μητροπολίτου Πατρών κ. Νικοδήμου το 1979 μεταφέρθηκε από το Ναό Αγίου Βίκτωρος Μασσαλίας της Γαλλίας που βρισκόταν πριν το 1250.
Μέχρι την ανακομιδή της τίμιας Κάρας το 1964 το μοναδικό τμήμα του αγίου λειψάνου του Αποστόλου Ανδρέα που βρισκόταν στην Πάτρα ήταν το τεμάχιο δακτύλου του Αγίου, το οποίο είχε παραλάβει από το Άγιο Όρος και δώρισε στη πόλη μας το 1847 ο Ρώσος ευγενής και αυλικός Ανδρέας Μουράβιεφ. Το ιερό αυτό κειμήλιο βρίσκεται από τότε στον Παλαιό Ναό μέσα σε περίτεχνη λειψανοθήκη, που φυλάσσεται εντός μαρμάρινης λάρνακας. Στην λάρνακα αυτή έχει τοποθετηθεί προς ευλαβή προσκύνηση των πιστών και ευμεγέθης επαργυρωμένη εικόνα του Αγίου σε ύπτια θέση.
Στην επανακομιδή της τίμιας κάρας του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου ο τότε αρχιμανδρίτης Νικόδημος Βαλληνδράς και μετέπειτα Μητροπολίτης Πατρών κ. Νικόδημος είχε συνθέσει και μελοποιήσει καλλιεπή και εμπνευσμένη ασματική ακολουθία, που ψάλλεται κατά τον εορτασμό της επετείου, όπως επίσης σύνθεσε και μελοποίησε και σχετικό Απολυτίκιο επί την επιστροφή του Σταυρού του Μαρτυρίου του .
Η εορτή του Αγίου Ανδρέα
Η εορτή του Αγίου γιορτάζεται σε Ανατολή και Δύση στις 30 Νοεμβρίου, ημέρα του θανάτου του.
Μετά την θεία Λειτουργία γίνεται επιβλητική λιτανεία στις κεντρικές οδούς της πόλεως κατά την οποία παρακολουθεί με ευλάβεια μεγάλο μέρος των κατοίκων της πόλεως κατά την οποία περιφέρονται με πομπή τα ανωτέρω άγια λείψανα και η επάργυρος μεγάλη εικόνα του Αγίου. Η λιτανεία αυτή καθιερώθηκε το 1836 και καταργήθηκε από το 1874 μέχρι το 1930. Από τότε τελείται συνέχεια.
Στην Πάτρα επιφυλάχθηκε η μεγαλύτερη δωρεά και τιμή να «κέκτηται ποιμένα και πολιούχον θείον» ένα εκ των δώδεκα μαθητών του Κυρίου και να μαρτυρήσει στο έδαφος της ο ένδοξος και πανεύφημος Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος.
Εικονογραφημένο Συναξάρι
Στο μοναδικό στον κόσμο εικονογραφημένο συναξάρι (μηνολόγιο) του Βασιλείου Β' (Vat.gr.1613) του 10ου μ.Χ. αιώνος που φυλάσσεται στο Βατικανό αναφέρεται περιληπτικά ο βίος του Αγίου Αποστόλου ενώ υπάρχει και μια από τις παλαιότερες απεικονίσεις της Σταύρωσης του Αγίου. Ο Άγιος Ανδρέας απεικονίζεται πάνω σε κανονικό Σταυρό καθώς η παράδοση με τον Σταυρό Χ είναι μεταγενέστερη και μάλλον προέρχεται από τη Δύση καθώς δεν υπάρχουν αναφορές πριν τον 11-12ο αιώνα.
Η σελίδα του ψηφιοποιημένου χειρογράφου είναι https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.gr.1613 σελίδα 215
Φωτογραφίες